Zaburzenia pamięci u osób w starszym wieku traktowane są często jako zjawisko naturalne, związane z procesem starzenia.

Nie jest to jednak prawda. Pomimo dużego rozpowszechnienia w populacji (w grupie osób po 80 roku życia sięgają 20 %, a po 90 roku życia aż 50% populacji ) często stanowią jeden z objawów otępienia.

Przez pojęcie otępienia rozumiemy chorobę najczęściej o charakterze przewlekłym i postępującym. Bardzo często jest ona poprzedzona tzw. łagodnym zaburzeniem funkcji poznawczych, w którym występują obiektywne (widoczne przez otoczenie i wykazywane w testach neuropsychologicznych) zaburzenia pamięci. Ich natężenie, w przeciwieństwie do otępienia, nie wpływa jednak w istotny sposób na codzienne funkcjonowanie chorego.

Do najczęstszych przyczyn otępienia zaliczamy chorobę Alzheimera, na drugim miejscu znajduje się tzw. otępienie naczyniopochodne będące następstwem m.in nieustabilizowanego nadciśnienia tętniczego. W przypadku tych schorzeń istnieje tylko ograniczona możliwość ingerencji w przebieg choroby. Istnieją jednak (niestety znacznie rzadziej) przyczyny otępienia o potencjalnie odwracalnym charakterze takie jak np. niedoczynność tarczycy, niedobór witaminy B12, hiperkalcemia czy neuroinfekcje.

Niezależnie od przyczyn otępienia ingerencje farmakologiczne i pozafarmakologiczne poprawiają jakość życia pacjentów. Ma to ogromne znaczenie biorąc pod uwagę, że średnia długość życia osoby z chorobą Alzheimera od postawienia diagnozy wynosi 7 lat.

W diagnozowaniu otępienia posługujemy się terminem zaburzeń funkcji poznawczych. Jest to określenie zbiorcze obejmujące nie tylko upośledzenie pamięci ale także : sprawności językowych, liczenia, orientacji w przestrzeni, myślenia, rozumienia, uczenia się nowych rzeczy czy oceny.

Osoby dotknięte otępieniem nie tylko zapominają o spotkaniach, rozmowach, “gubią” różne rzeczy, wielokrotnie zadają te same pytania, zapominają o zjedzeniu posiłków, czy zażyciu leków. Często tracą orientację w miejscach, które są im słabiej bądź lepiej znane ( w zaawansowanej postaci choroby mogą mieć trudności z orientacją w rozkładzie własnego mieszkania). Potrzebują wsparcia w gospodarowaniu pieniędzmi, regulowaniu opłat. Pozostają bezkrytyczni do występujących u nich zaburzeń pamięci ( co jest bardzo charakterystyczne dla tej choroby). Z powodu trudności z osądem łatwo mogą podejmować ryzykowne zachowania albo paść ofiarą oszustw. Zaburzeniu ulega także płynność mowy, słownictwo staje się uboższe, pojawiają się trudności z doborem słów.

Najczęściej objawy otępienia mają “podstępny” początek. Bliscy chorego bardzo często podają, że zaburzenia pamięci, narastające od roku albo od kilku lat ,pojawiły się kilka tygodni albo miesięcy przed badaniem. Można powiedzieć, że stopniowo przyzwyczajają się do przejmowania obowiązków i nie traktują tego jako sygnału rozwijającej się choroby, a problemy z pamięcią uważają za “naturalne dla wieku”.

Zaburzenia pamięci i funkcji poznawczych to jednak nie wszystko. Bliscy chorych dotkniętych otępieniem bardzo często obserwują u nich znaczne zmiany w zachowaniu. Stają się oni chwiejni emocjonalnie, łatwo się wzruszają i tak samo łatwo w krótkim odstępie czasu rozdrażniają. Emocje chorych są intensywne i krótkotrwałe. Niektórzy jednak stają się zobojętniali emocjonalnie, nie wykazują zainteresowania otoczeniem, ich uczucia względem bliskich ulegają znacznemu spłyceniu, zaczynają zaniedbywać siebie i swoje otoczenie.

Zdarza się, że z powodu trudności ze znalezieniem rzeczy, czy pieniędzy oskarżają bliskich o to, że ich okradają albo wynoszą rzeczy z mieszkania. Mogą być także przekonani, że do ich mieszkania przychodzą różne osoby i przekładają ich rzeczy. Czasami relacjonują występowanie omamów wzrokowych np. widzą bliskich zmarłych, dzieci albo zwierzęta, które pojawiają się w ich mieszkaniu, szczególnie w godzinach wieczornych i nocnych.

Dodatkowo nierzadko chorzy mają trudności ze snem. Najczęściej występującymi zaburzeniami snu jest odwrócenie rytmów dobowych, które przejawia się wzmożoną aktywnością w nocy oraz sennością w dzień. Chory może nie zasypiać albo budzić się w nocy i rozpoczynać aktywne funkcjonowanie próbując porządkować otoczenie, przygotowując posiłki, wychodząc z domu, dzwoniąc albo idąc do rodziny.

Na obecnym etapie rozwoju medycyny nie istnieje skuteczna metoda leczenia otępienia. Schorzenie to traktujemy jako chorobę o charakterze przewlekłym i niestety postępującym. Warto jednak podkreślić, że jest to sytuacja, z którą mamy do czynienia także w przypadku wielu innych chorób.

W przypadku wielu postaci otępienia dysponujemy jednak możliwością farmakologicznego i niefarmakologicznego leczenia objawowego. Dzięki temu można usunąć niektóre objawy i poprawić komfort życia pacjenta. Również zrozumienie tego schorzenia może pomóc rodzinie i opiekunom zapewnić choremu adekwatną opiekę.